bishehderaz@

به قلم دکتر علی اصغر آذرپیرا

تأملی در اصطلاح «کِّر دوویت» (خط داوود)

شاید بارها، خواسته یا ناخواسته ، در تکلم روزمره‌ی خود از عبارات و اصطلاحاتی استفاده کرده ایم که ریشه و سرچشمه‌ی آنها را نمی دانیم یا حداقل درباره‌ی ریشه‌ی آنها تأملی نکرده ایم. واژه‌ها، اصطلاحات و ضرب المثلها همچون الواح محفوظی هستند که تاریخ و فرهنگ گذشته را همراه با خود نگه می دارند. شاید برای ملتی که از اعصار گذشته‌ی خود سند یا نوشته‌ای در دست ندارند، زبان و فرهنگ مهمترین منابع برای شناخت آنها باشد. زبان و فرهنگ ارتباط متقابلی با هم دارند.  فرهنگهای نسبتا مشابه، برخی از واژگان و اصطلاحات زبانهای مشابه دیگر را به راحتی می پذیرد. نمونه‌ی این مسأله، اصطلاح «کِّر دوییت» است. بر اساس مطالعات میدانی، این اصطلاح در منطقه‌ی وسیعی از زاگرس (از کردستان تا چهارمحال) کاربرد دارد. در منطقه‌ی ما، این اصطلاح هنوز در میان عامه‌ی مردم استعمال می شود؛ اما به راستی آیا تا به حال از خود پرسیده ایم که ریشه‌ی این اصطلاح از کجاست؟ اصلا داوود کیست؟ کر (خط) داوود یعنی چه؟

داوود یکی از عارفان بزرگ اهل حق بوده که در قرن هشتم هجری می زیسته است. فرقه‌ی اهل حق در قرن هشتم توسط سلطان اسحاق ساختارمند شده است. ساختار فرقه‌ی اهل حق، در این قرن برگرفته از ساختار صوفیان در چند قرن قبل بوده است؛ یعنی یک نفر را به عنوان پیر فرقه، یکی را به عنوان دلیل فرقه و هفت تن را به عنوان خاندان فرقه انتخاب کرده اند. سلطان اسحاق، داوود را -که دوستش بوده-  به عنوان «دلیل» فرقه انتخاب می کند. وظیفه‌ی دلیل، هدایت کردن افراد برای گرویدن به اهل حق بوده است. به احتمال فراوان، داوود برای هدایت کردن زاگرس نشینان، به مناطق وسیعی از زاگرس مسافرت کرده است. داوود بنا بر اعتقاداتش، هیچ گاه ازدواج نکرده است. شخصیت پاک، تواضع، منش و کردار راستین داودد سبب شده هرکسی که ایشان را از نزدیک دیده است، اگرچه شاید به مذهبش نگرویده باشد، اما تحت تأثیر شخصیت ایشان قرار گرفته باشند.

در زبان ما از داوود سه ویژگی برجای مانده است: 1- کر (خط) داوود. 2- داوود زمودار (زمان دار). 3- داوود کو سوار.

کر یا خط داوود اشاره دارد به این رسم که هنگام امانت گذاشتن یا خرید و فروش چیزی، با چوب خطی بر روی زمین می کشیدند و سوگند می خوردند که این خط داوود ما بین طرفین باشد تا زمانی که مال به صاحبش برسد. از نظر قسم دهنده، آنچه در بین این خط قرار می گرفت از هر نظر در امان و محفوظ است و  کسی حق دخل و تصرف در آن ندارد. این مفهوم هنوز هم بین ما رواج دارد؛ وقتی می خواهیم برای کسی آرزوی سلامتی کنینم یا بلا را از او دور بگردانیم می گوییم کر دویت اَ دورت.

فرقه‌ی اهل حق تلفیقی است از اکثر ادیان باستانی ایران از جمله اسلام، زردتشت، بودایی و زروانیسم. در نگاه اول چنین به نظر می رسد که ویژگی زمانداری داوود از باورهای زروانیسم گرفته شده است. بر اساس باورهای زروانیسم، زروان، فرشته‌ی زمان است و با صفتِ اکرانه (بیکرانه) از او یاد شده‌است. از صفات زروان چنین پیداست که برای زمان، آغاز و انجامی متصور نشده و آن را همیشه پایدار و قدیم و جاودانی دانسته‌ است. این نظر بنا بر رسم الخط «زمان» است. عقیده‌ی شخصی اینجانب این است که صورت صحیح آن، داوود «ضمودار» (ضمان دار) است؛ یعنی کسی که ضمانت می دهد. کسی که ضامن اموال و اشیاء است. در گذشته برخلاف  امروز شیوه های ضمانت اندک بوده مثل یک تار ریش یا سبیل و یا خط داوود. خط حصار مانند داوود، در گذشته نقش یک چک یا سفته در دنیای امروز داشته است. ویژگی سوم داوود این بوده که یک اسب سفید داشته است. کو در گویش محلی ما معادل رنگ سفید است. نزد فرقه‌ی اهل حق، روز یکشنبه به داوود تعلق دارد. امروزه بقعه‌ای از داوود در پنج کیلومتری سرپل ذهاب به نام «کل داووت» وجود دارد که زیارتگاه اهل حق است...

ارادتمند شما/ آذرپیرا