باکه

باکه یکی از گیاهان است که به آن کَبَر ، لجین ، خاروک  یا علف مار، که  از همه معروف ومشهور تر در ایران لگجی می گویند ، در ذیل علاوه بر شرح وتفصیل مختصری از این گیاه بومی چند عکس از گل وشکوفه ومیوه آن نیز در این پست ارائه می گردد.

گیاه لگجی

نام علمی آن :Caparis Spinosa

لگجی ( به فتح اول ودوم ) یا کبر ( بفتح کاف وبا) گیاهی است پر شاخ وبرگ که بیشتر شاخه های آن روی زمین گسترده می شود برگهایش پهن ، گلهایش سفید و در وسط آن تارهائی قرار دارد ، ثمر آن بعد از رسیدن شکفته می شود و مغزش سرخ رنگ. این گیاه  بومی مدیترانه ای است ، در آب وهوای مرطوب و گرم کشورهای قبرس ، ایتالیا ، یونان ، آفریقای شمالی و برخی مناطق آسیا به عمل می آید. به آن  کبر هم می گویند  این گیاه در ایران از جمله در بلندیهای بالای 2500 متر در استان ایلام ، فارس ، بوشهر ، کرمانشاه ، خوزستان ، کهکیلویه وبویر احمد می روید که تحقیقات نشان داده مرغوب ترین نوع این گیاه در منطقه نوجین از توابع شهرستان فراشبند در جنوب غرب استان فارس ، بدست می آید که به زبان محلی به آن لیجین ویا لگجی گفته می شود.

این گیاه بوته ای در جنوب استان ایلام علی الخصوص شهرستان دهلران به وفور یافت می شود و به نام باکه معروف است. این گیاه در اکثر روستاهای  شهرستان و اطراف مزارع  و در باغ ها کم و بیش وجود دارد و بطور خودرو رشد می کند، اما آنطوریکه شاید و باید از آن استفاده نشده است. گیاه باکه بوته مانند و دارای شاخه های چوبی باریک و دراز است، این گیاه ریشه های بلند وافشان دارد و بطور عمیق در زمین نفوذ می کند و تحمل نمکی بالا دارد در طول ساحل دریای شور هم می روید و میتواند ادامه حیات دهد ولی آب و هوای گرم و خشک و آفتاب درخشان بهترین محیط برای رشد این گیاه است، ممکن است در تابستان در دمای بالاتر از 40 درجه ادامه حیات دهد. ریشه بسیار محکم و طولانی با پوست زخیم دارد که پس از خشک شدن از مغز چوبی آن جدا می شود، این گیاه ممکن است تا سی سال عمر کند. میوه این گیاه کروی کشیده  به درشتی یک گیلاس ویا گلابی کوچک است وبرنگ سبز با خطوط موازی سبز ویا زرد کم ، داخل میوه آن قرمز و پر از دانه های کوچک و لزج می باشد . از میوه كال آن ترشی، و میوه رسیده آنرا مستقیم و تازه میخورند (رسیده آن شكفته میشود). ، از برگ این گیاه برای چاشنی غذا استفاده می شود . در تحقیقات نیز اثر درمانی ریشه آن برای هپاتیت ثابت شده است.

گیاه باکه گیاهی بومی منطقه ما که ثروتی ناشناخته است، بی اختیار از کنار آن می گذریم و برایمان جز زینت فصلی ارزش دیگری ندارد. و نمی دانیم که این گیاه ناشناخته در داخل کشورمان چه طرفدارانی در خارج از کشور و به خصوص در مناطق مدیترانه ای نظیر مراکش، اسپانیا، ایتالیا، پرتغال و یونان دارد.

از این گیاه در اسپانیا نوعی سس به نام سس کبار تهیه می‌شود که بسیار خوش عطر و طعم است و کمی به سس خردل همراه با فلفل سیاه شباهت دارد. غنچه آن به عنوان ادویه در تهیه سس، کره، پنیر و در تزیین غذا و سالاد به مصرف می‌رسد. میوه‌های نارس و ریز پس از برداشت درون سرکه یا آب نمک نگهداری می‌شوند و ترشی خوشمزه‌ای محسوب می‌گردد. میوه که طعمی تند و تیز اما دلچسب و عطر مخصوصی دارد همراه با پیتزا، گوشت، ماهی و یا درون سالاد و همراه با انواع ساندویچ به مصرف می‌رسد. میوه به صورت پخته نیز همراه انواع سبزیجات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یک ظرف شیشه ای ۲۰۰ گرمی با کیفیت خوب این گیاه حدود ۵ دلار به فروش می رسد . آمریکا نیز بیش از ۵ میلیون دلار هر ساله از این کشورها واردات این گیاه را دارد .

کاربرد اصلی این گیاه در سالادها یا سس ها ، استیک های ماهی ، مرغ و گوشت می باشد ، و همچنین از این گیاه برای ساختن مواد آرایشی که پوست خشک را اصلاح می کند و در ساختن داروهای خاصی استفاده می شود . براساس نوع کاربردهای ذکر شده این گیاه می تواند به عنوان یک سبزی خوراکی یا یک داروی گیاهی مورد استفاده قرار گیرد .علاوه بر این کاربردهای غذایی ، این گیاه میتواند به عنوان گیاهان زینتی کاربری شود . این گیاه همچنین می تواند برای کنترل فرسایش خاک بویژه بر روی زمین های شیبدار که آبیاری در آنها سخت است و فرسایش خاک خیلی زیاد است ، توصیه می شود کاشته شود .

خواص درمانی :

باکه در کاهش نفخ تاثیر داشته و خاصیت ضد رماتیسمی دارد و جهت درمان تصلب شرایین و از بین بردن عفونت کلیه به کار می‌رود. در طب آیروودایی (گیاه درمانی) باکه به عنوان تحریک ‌کننده و محافظ کبد ثبت شده است. در بعضی موارد باکه برای درمان جراحت مفاصل، پوست و بدن به کار می‌رود. پوست ریشه گیاه سابقا در بیماریهای مختلف مخصوصا امراض مربوط به کبد و طحال مصرف می گردید و از آن در موارد ضروری به عنوان مدر، قابض و مقوی نیز استفاده به عمل می آمد . مصارف آن در رفع آب آوردن ، بالا بردن مقاومت بدن در برابر سرماخوردگی . اثر بر انگل لیشمانیا اثر ضد میکروبی اثر ضد التهابی رفع کم خونی و رنگ پریدگی دختران جوان رفع ضعف عمومی همراه با ضعف اعصاب و همچنین در نقرس معمول بوده است ،مطالعات جدید اثر مفید آن را در هیستری و حالات عصبی دیگر تایید نموده است .

 مصرف باکه موجب باز شدن خون قاعدگی در موارد قطع این حالت در زنان جوان می شود . جوانه های ناشکفته و مولد گل آن، اثر نیرو دهنده دارد. از جوشانده آن در محل مصارف داخلی ، هنوز هم در الجزایر برای مداوای نقرس استفاده به عمل می آید. پوست ریشه گیاه برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله کبد و طحال مصرف می‌گردد ونیز برای رفع ضعف عمومی و ورم مفاصل نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. غنچه نشکفته باکه  دارای اثر نیرودهنده بوده و برگ باکه اقسام کرم معده و روده را از بین می‌برد.

                                                        میثم بیگ زاده